Ruja i porubstwo

J. Ch. Kröner, Jeleń na rykowisku, detal

Najwybitniejsi pisarze i poeci pozostawiają po sobie nie tylko tomy doskonałej literatury, przy której czytelnicy mile spędzają czas, ale także wzbogacają polszczyznę o nowe powiedzenia, przysłowia i frazeologizmy. Takim wyjątkowym literatem był Henryk Sienkiewicz.

W odpowiedzi na ankietę „Kuriera Teatralnego” w sprawie oceny repertuaru modernistycznego w 1903 r. napisał krótko "Ruja i porubstwo". Trafność, lapidarność i urok tej frazy sprawił, że zrobiła ona zawrotną karierę i na stałe zasiliła zasoby polszczyzny oznaczając coś zdrożnego, niemoralnego, gorszącego; rozwiązły, rozpustny, wyuzdany sposób życia.

Henryk Sienkiewicz zestawił dwa słowa istniejące już wcześniej. Wyrazem "porubstwo" nazywano w okresie staropolskim rozpustę i rozwiązłość. Używał go Piotr Skarga, Marcin Kromer, Jakub Wujek, a autor pierwszego słownika łacińsko-polskiego umieścił go w swym dziele.

Wyraz "ruja" językoznawcy wywodzą od rdzenia ru-/ry- który występuje m.in. w wyrazie "ryczeć" i oznacza jelenie gody.