Czasownik

Dowiesz się, jak rozpoznać czasownik wśród innych części mowy. Poznasz osobowe i nieosobowe formy czasownika: bezokoliczniki, imiesłowy przysłówkowe i przymiotnikowe oraz czasowniki dokonane i niedokonane.

Czasowniki to części mowy, które oznaczają:
- czynności, np. piorę, gotuję, sprzątam,
- stany, np.: kocha, lubi, szanuje,
- zachowania, np.: uwodzą, podrywają, onieśmielają.

Czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby, czasy i rodzaje.

 Jeśli możesz określić osobę, która wykonuje czynność lub znajduje się w jakimś stanie i czas, w jakim działa, to taki czasownik nazywamy czasownikiem w formie osobowej, np.:
„Obłędny przystojniak stał w kolejce do sklepiku”. „Stał” w tym zdaniu to czasownik, oznacza czynność. Możemy określić osobę, która tak się zachowywała i czas, kiedy to robiła. Czasownik „stał” występuje w 3 osobie liczby pojedynczej, czasu przeszłego. Jest to czasownik w formie osobowej.

Czasownik w formie osobowej pełni w zdaniu funkcję orzeczenia.  Wypowiedzenie, w którym nie ma orzeczenia, NIE jest zdaniem.

Czasownik może pojawić się w wypowiedziach także w formie nieosobowej, jako bezokolicznik, imiesłów przysłówkowy lub imiesłów przymiotnikowy.
Przykłady bezokoliczników: „czarować”, „dręczyć”, „uwolnić”. Bezokoliczniki kończą się na  -ć.
Przykład bezokolicznika w zdaniu.
„Chciał ją zapytać o drogę.” W tym zdaniu mamy dwa czasowniki. „Chciał” to czasownik w formie osobowej, 3 osoba, liczby pojedynczej, czasu przeszłego.  „Zapytać” to bezokolicznik.

Przykłady imiesłowów przymiotnikowych: „wybierający”, „wybierany”, „rozpaczająca”, „zrozpaczona”, „czarująca”, „zaczarowana”. Imiesłowy przymiotnikowe odmieniają się jak przymiotniki przez przypadki, liczby, rodzaje, odpowiadają na pytanie jaki?

Przykład imiesłowu przymiotnikowego w wypowiedzeniu. „Tańczący z wilkami”. „Tańczący” to imiesłów przymiotnikowy, odpowiada na pytanie jaki?  oznacza czynność, nie możemy określić osoby, która wykonuje czynność ani określić czasu czynności. „Tańczący” odmienia się jak przymiotnik.

Imiesłów przysłówkowy oznacza czynność lub stan i odpowiada na pytanie jak?,
 np.: „tańcząc”, „klęcząc”, „mówiąc”, „śpiąc”, „uprzedziwszy”.
Przykład: „Pomyśli leżąc”. „Pomyśli” to czasownik w formie 3 osoby, liczby pojedynczej, czasu przyszłego. „Leżąc” też oznacza czynność, wyraz jest nieodmienny, odpowiada na pytanie jak? „leżąc”, to imiesłów przysłówkowy.

Czasowniki mogą oznaczać czynności, które trwały, trwają, lub będą trwały, np.: „pisałam”, „piszę”, „będę pisać”. Takie czasowniki to czasowniki niedokonane.

Czasowniki mogą oznaczać także czynności, które zakończyły się już lub zakończą się w przyszłości, np.: „napisałam”, „napiszę”. Takie czasowniki, gdzie czynność jest dokonana, lub dokona się nazywamy czasownikami dokonanymi.

Sprawdź, czy zapamiętałeś.

1. Wskaż czasowniki w zdaniu: „Wiem, jak rozpoznać czasowniki”.
Odpowiedź: wiem, rozpoznać.
2. Wskaż bezokolicznik w tym zdaniu.
Odpowiedź: rozpoznać.
3.  Dokończ zdania:
Imiesłów przysłówkowy nazywa czynność i odpowiada na pytanie …
jak.
Imiesłów przymiotnikowy nazywa czynność i odpowiada na pytanie…
jaki.
4. Utwórz formę dokonaną czasownika „skakać”.
Odpowiedź „skoczyć”.