Funkcje fatyczna, stanowiąca i magiczna tekstu

Dowiesz się, jak rozpoznać teksty o wymienionych wyżej funkcjach. Poznasz przykłady językowych tabu i eufemizmów.

Funkcje fatyczna, stanowiąca i magiczna tekstu nie są kluczowe. Warto jednak je poznać, gdyż ułatwia to życie i pozwala uniknąć nieporozumień i rozczarowań: nie każde „tak” musi oznaczać zgodę, są wypowiedzi, które zmienią Twoje plany, bez względu na to, czy tego chcesz, czy nie, nie musisz także obawiać się zmiany po wypowiedzeniu lub usłyszeniu magicznego „hokus-pokus”.

Teksty, których celem jest nawiązanie, potrzymanie lub zakończenie kontaktu, są wypowiedziami o funkcji fatycznej. „Dzień dobry”, „hej”, „miło cię widzieć”, „cześć”
to przykładowe wypowiedzi, których celem jest nawiązanie kontaktu. Nie informujemy w nich ani o tym, że dany dzień uważamy za dobry, nie składamy hołdu, czci rozmówcy, tylko dajemy sygnał, że chętnie wymienimy kilka kurtuazyjnych zdań.

W trakcie rozmowy niekiedy padają słowa „aha”, „coś takiego”, „tak”, „naprawdę”, których celem jest podtrzymanie kontaktu. W ten sposób wyrażamy swoje zainteresowanie tym, co mówi rozmówca. Przy czym słowo „tak” nie oznacza zgody. Przykład.

- Czy mógłbym pójść do kina?

- Tak… A na jaki film?

- Na straszny film o okrutnej zbrodni.

Słowo „tak” w tym dialogu, oznacza zainteresowanie rozmową, tyle, co „powiedz coś więcej o tym filmie” i jest przykładem tekstu podtrzymującego kontakt.

„Do widzenia” nie musi oznaczać, że zobaczymy jeszcze kiedyś osobę, z którą rozmawiamy. To przyjęty sposób zakończenia rozmowy. Podobnie jak „dobranoc” nie musi być życzeniem dobrej nocy, może sygnalizować koniec spotkania. Obie wypowiedzi,
to teksty o funkcji fatycznej.

Tekst, który zmienia coś w rzeczywistości jest wypowiedzią o funkcji stanowiącej. Przykład, Ministerstwo Edukacji Narodowej wydaje komunikat, w którym ogłasza, że ferie zimowe rozpoczynają się w tym roku szkolnym 15 stycznia, a kończą 30 stycznia. Dokumenty, w których ogłaszane są zmiany i regulacje prawne to także teksty o funkcji stanowiącej.

Bliska funkcji stanowiącej, bo również wiążąca wypowiedź z działaniem, jest& funkcja magiczna tekstów. Znajdziesz ją w zaklęciach, przekleństwach i czarach. Różnica polega na tym, że działanie, efekt wygłoszenia takiego tekstu jest dyskusyjny, nieoczywisty,
a często wręcz nieprawdopodobny. Zdarza się, że ludzie zabobonni, chcąc uniknąć nieszczęścia, którego się spodziewają, mówią np. „tfu, tfu na psa urok”. Wierzą, że formułka uchroni ich od złego. Niestety, nie ma dowodów, że naprawdę działa. Z funkcją magiczną tekstu, mamy do czynienia wtedy, gdy padają przekleństwa np.: „niech cię dunder świśnie”.
Z tą funkcją wypowiedzi związane jest pojęcie tabu językowego. Oznacza ono zakaz używania pewnych słów, np. imienia boga, czy nazw złych duchów ze względu
na konsekwencję ich stosowania. Zjawisko to znajduje psychologiczne uzasadnienie
w fakcie podświadomego identyfikowania wyrazu z nazywaną osobą, obiektem, rzeczą.
W miejsce słów objętych tabu, używane są inne. Przypomnij sobie, którąś z części Harry’ego Pottera. Czarodzieje nie wymieniali imienia Voldemorta. W jego miejsce mówili „Sam wiesz kto”.

We współczesnej polszczyźnie jest wiele wyrazów, których używanie jest tabu
w pewnych środowiskach. Oficjalnie nikt nie mówi np.”o okupacji” w Afganistanie, zamiast tego słowa pojawia się „operacja wojskowa”. Zamiast słowa” umarł”, w wypowiedziach pojawia się „odszedł”. Tabu objęte są także nazwy intymnych części ciała, czynności fizjologiczne, erotyka, określenia odnoszące się do homoseksualizmu, a także wyglądu osób. Słowa takie jak: „tłusty”, „chudy”, „stary”, zastępowane są przez „puszysty”, „szczupły”, „dojrzały”. Wyraz zastępujący inne słowo w wypowiedzi ze względu na tabu kulturowe, religijne, cenzurę nazywamy eufemizmem.

Sprawdź, czy zapamiętałeś.;

Przeczytasz za chwilę ;fragment II części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Powiedz jaką funkcję ma wygłoszony tekst.

„Kto prośby nie posłucha,
W imię Ojca, Syna, Ducha.
Widzicie Pański krzyż?
Nie chcecie jadła, napoju,
Zostawcież nas w pokoju!
A kysz, a kysz!”

Odpowiedź: to tekst o funkcji magicznej.