Język i jego odmiany terytorialne

Dowiesz się co, to jest terytorialna odmiana języka, dialekt, gwara, regionalizm.

Polski język narodowy obejmuje język ogólny, który znasz z książek, ze szkoły i z mediów oraz dialekty ludowe. Dialekty to odmiany terytorialne języka polskiego. W polszczyźnie wyróżniamy 5 dialektów: małopolski, mazowiecki, wielkopolski, śląski i kaszubski. W ramach każdego z nich istnieją gwary, np. w ramach dialektu małopolskiego istnieje gwara podhalańska, gwary spiskie, orawskie, gwara łowicka i lasowska....

Szczegóły, przykłady i ćwiczenia znajdziesz w edusensownym materiale.

Język ogólny ma wersję mówioną i pisaną. W obu wersjach konieczne jest przestrzeganie norm poprawnościowych . Gwary są mówionymi odmianami języka narodowego, które nie podlegają normom poprawnościowym. Mówiąc gwarą, mówimy tak, jak nakazuje zwyczaj.

Wspólna dla języka ogólnego i dialektów jest dominująca część słownictwa i reguł gramatycznych. Różnice pojawiają się najczęściej w wymowie.
Przykłady:- mazurzenie - polega na wymawianiu głosek sz, ż, cz, dż, jako s,z,c dz, np.: sukać, cas, cekać, jesce, zaba, drozdze, - stwardnienie głosek: ś, ż, ć, dź, czyli jesc w miejsce jeść, dzys w miejsce dziś,- występowanie samogłosek pochylonych  – nazywanych też ścieśnionymi lub zwężonymi,  
np. w miejsce ogólnopolskiego „kocha” w gwarach  pojawia się kocho lub kłocho, -labializacja –  czyli łobraz w miejsce obraz,
- akcent inicjalny wesoło, w miejsce wesoło. Dialektyzmy fleksyjne dotyczą odmiany wyrazów, np. w pewnych regionach kraju- w bezokoliczniku upowszechniona jest końcówka – ić, kosztem –eć np. siedzić, leżyć,
- brakuje ruchomego e w nazwach własnych, np. do Suwałk, Mikołajk w miejsce Suwałek, Mikołajek,
- rozpowszechnione są formy śmieli się w miejsce śmiali, czy leli w miejsce lali,
- w 1 osobie liczby pojedynczej czasu przeszłego występuje końcówka –ech, np. byłech, 
w 1 osobie liczmy mnogiej bylichmy,
- w 1 osobie liczby mnogiej trybu rozkazującego występuje końcówka –ma, np. siedźma
w miejsce siądźmy.

Przykłady terytorialnych odmian języka w słowotwórstwie, np.: jadalka  w miejsce jadalnia, listowy
w miejsce listonosz, aniołyszek w miejsce aniołeczek.
Przykłady regionalizmów składniowych, np.: służyć przy wojsku (w miejsce służyć w wojsku), dostać katar (w miejsce dostać kataru), gęsi lecieli.

Przykłady leksykalne: giglać w miejsce łaskotać, pamperek w miejsce pajacyk, skurzawka, czyli ściereczka do kurzu, ciupaga, czyli mała siekiera.

Różnorodność odmian terytorialnych języka świadczy o jego bogactwie, jest wartością i atutem polskiego języka narodowego. W ostatnich latach zauważyć można rosnące zainteresowanie Polaków historią i kulturą swoich regionów a wraz z nim nowe spojrzenie na dialekty i regionalny sposób mówienia.

A na deser jeszcze informacje  „komu możno mówić możno”, czyli czym różni się dialektyzm
od regionalizmu.  Otóż dialektyzmy używane są przez niewykształconych mieszkańców wsi
i są uznawane za błędy językowe . Jeśli natomiast te same elementy językowe pojawią się w mowie  tzw. warstw wykształconych, reprezentują regionalną odmianę języka ogólnego i noszą nazwę regionalizmów. Jeśli znajdziesz je w literaturze pięknej, to już śmiało możesz się nimi zachwycić.
Do czasu zdobycia dyplomu magistra lepiej ich jednak nie używaj w szkole, bo „co wolno wojewodzie, to nie tobie…itd.”