Przysłowia

…, czyli "baba gruba, chłopa chluba".
Dowiesz się, co to jest przysłowie i czym różni się od powiedzenia, a także skąd się biorą przysłowia. Poznasz kilka intrygujących przysłów, które wbrew pozorom nie są żadną mądrością.

Przysłowiem jest tekst, który: wyraża jakąś ogólną myśl (zalecenie, przestrogę, obserwację, wskazówkę), jest utrwalony w tradycji, w języku, co znaczy, że jest powszechnie znany i używany, jest zaczerpnięty ze źródeł ludowych lub literackich. To warunki konieczne.

Przysłowie to krótkie zdanie lub zdania, bardzo często w formie rymowanej. Forma rymowana może się pojawić w przysłowiu, ale nie musi.

Można zaryzykować tezę, że przysłowiami stają się wypowiedzi językowe najbardziej udane. Takie, które w kilku słowach oddają skomplikowaną treść, łatwe do zapamiętania. Szybko zdobywają popularność i uznanie, a ludzie chętnie je stosują.
Przypatrzmy się następującemu zdaniu: „Nie wszystko złoto, co się świeci z góry”.
Czy zdanie to wyraża ogólną myśl, spostrzeżenie? Tak.;Czy jest powszechnie znane i stosowane, czyli utrwalone w tradycji językowej? Tak, to zdanie jest często używane w wypowiedziach. Wyszukiwarka Google wyświetla ponad 127 000 dokumentów z takim tekstem.
Czy jest zaczerpnięte ze źródeł ludowych lub literackich? Tak, ponad 200 lat temu tego zdania użył Ignacy Krasicki w „Monachomachii”.
To zdanie jest przysłowiem!

Pewnych trudności może nastręczyć jego interpretacja. Przysłowia często są metaforami, ich treści nie należy odczytywać dosłownie. Często mamy do czynienia z przeniesieniem cech jednej rzeczy na inne. Jak zatem zrozumieć nasze przysłowie? „Złoto” w tym wypadku jest synonimem rzeczy cennej. Wyrażenie „z góry” mówi o odległości, trudności w dokładnym obejrzeniu przedmiotu. Przysłowie można rozumieć następująco: rzeczy, które na pierwszy rzut oka mogą nam się wydawać wartościowe, tracą przy bliższym poznaniu, dlatego warto uważnie przyjrzeć się przedmiotowi, zagadnieniu zanim wydamy o nim opinię.

Sprawdźmy inne zdanie. „Prawdziwa nauka zaczyna się tam, gdzie Google nie zna odpowiedzi”.
Czy ten tekst wyraża ogólną obserwację? Tak. Czy jest utrwalony w tradycji językowej. Niestety nie. Odpowiedź negatywna dyskwalifikuje ten tekst jako przysłowie.

Zdarza się, że przysłowia mylone są z powiedzeniami, czyli zręcznymi związkami wyrazowymi, które są popularne, ale nie spełniają innych kryteriów przysłowia. Powiedzeniami są, np.:„ptasi móżdżek”, „prawie jak coś tam”, „goło i wesoło”.

I kilka obiecanych przysłów o babie, które ciągle są popularne, mimo, że nie zawierają
za wiele mądrości.
„Baba z wozu, koniom lżej.”
„Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle.”
„Chłop robotny i baba pyskata zawojują pół świata.”
„Choćby chłop o jednym oku – byle tego roku.”

Stosowanie przysłów w wypowiedzi przyciąga słuchaczy. Taki tekst odbierany jest jako ciekawszy, pełen humoru. Od kilku lat zauważyć można swoistą modę na zabawę z przysłowiami, przekształcanie ich, np.: „Kto rano wstaje, ten jest niewyspany”.

Sprawdź, czy zapamiętałeś.

Odpowiedz na pytanie. Czy podane niżej zdanie, wygłoszone przez Bronisława Komorowskiego, można nazwać przysłowiem:
Polski lotnik to jest taki, że jak trzeba będzie, to nawet poleci na drzwiach od stodoły.”

Odpowiedź.
To jest podchwytliwe pytanie. Śmiało można powiedzieć, że jest to powiedzenie, które ma wszystkie cechy przysłowia.