Słowotwórstwo, jak zbudowane są wyrazy
Dowiesz się, jak tworzone są wyrazy. Poznasz terminy: rdzeń, podstawa słowotwórcza, oboczności, formanty, przedrostki, przyrostki, wyrazy pochodne, rodzina wyrazów.
Słowotwórstwo to dział językoznawstwa, który odpowiada na pytanie, jak powstają i jak zbudowane są wyrazy. Aby precyzyjnie opisać proces powstawania słowa wymyślono cały zestaw terminów i pojęć. Nie będziemy zajmować się definicjami. Dokonamy analizy słowotwórczej rodziny wyrazów i dzięki temu poznasz wszystkie potrzebne terminy.
Dom, domowy, domownik, zadomowiony.
Wymienione wyrazy stanowią jedną rodzinę słowotwórczą, co znaczy, że posiadają jeden rdzeń słowotwórczy. Przyjrzyj się wyrazom jeszcze raz i znajdź najmniejszą cząstkę znaczeniową, która pojawia się w nich wszystkich.
Dom, domowy, domownik, zadomowiony.
Wszystkie wyrazy zawierają w sobie cząstkę dom. Dom jest rdzeniem tej rodziny wyrazów.
Dom jest wyrazem podstawowym dla wyrazu domowy. Przymiotnik domowy powstał przez dodanie do podstawy słowotwórczej dom formantu –owy. Formant dodawany na końcu podstawy nazywany jest przyrostkiem. Formant to taka cząstka wyrazu, która modyfikuje, zmienia znaczenie podstawy słowotwórczej.
Wyraz domowy jest znowu wyrazem podstawowym dla wyrazu domownik. Podstawą słowotwórczą jest w tym wypadku część domow>, a formantem –nik. Formant dodany
na końcu wyrazu to przyrostek.
Zanalizujmy kolejny wyraz z naszej rodziny wyrazów, zadomowiony. Wyraz zadomowiony jest wyrazem pochodnym od wyrazu domowy Do podstawy słowotwórczej domow’ dodano z przodu formant za-zwany przedrostkiem i formant przyrostkowy -ony.
Warto zwrócić uwagę na wymianę głosek, która zaszła pomiędzy wyrazem podstawowym a wyrazem pochodnym. Domowy zadomowiony
Twarda głoska w, wymieniona została na miękką w’, tę miękkość zaznaczono znakiem i. Taką wymianę głosek nazywamy obocznością.
Przyjrzyjmy się kolejnej rodzinie wyrazów: szkoła, szkolny, szkolnictwo.
Rdzeniem tej rodziny wyrazów jest część szkol.
Wyraz szkoła stanowi wyraz podstawowy dla wyrazu pochodnego szkolny. Podstawa słowotwórcza szkol + formant przyrostkowy -ny. Zwróć uwagę na oboczność, zamianę ł
na l.
Wyraz szkolny jest wyrazem podstawowym dla wyrazu szkolnictwo. Podstawa słowotwórcza szkoln+ formant przyrostkowy -ictwo. Tu także mamy do czynienia z obocznością n wymienia się na ń.
Sprawdź, czy zapamiętałeś.
1. Od wyrazu podstawowego Internet utwórz wyraz pochodny, przymiotnik za pomocą formatu przyrostkowego, wskaż podstawę słowotwórczą.
Odpowiedź Internetowy, podstawa słowotwórcza internet + przyrostek -owy
2. Wskaż rdzeń rodziny wyrazów: klasa, klasówka, sklasyfikowany.
Odpowiedź. Rdzeniem tej rodziny wyrazów jest cząstka klas.
