Symbole i alegorie

Dowiesz się, co to jest symbol i co to jest alegoria, a także czym różnią się te figury stylistyczne, jak je odróżnić w tekście literackim? Poznasz przykłady symboli i alegorii.

Zdarza się, choć niezbyt często, że daną treść łatwiej jest wyrazić za pomocą symbolu czy alegorii niż wprost. Dzieje się tak zazwyczaj wówczas, gdy opisujemy sytuacje lub pojęcia, które wcześniej zostały już utrwalone w literaturze i opis ten jest powszechnie znany. Odwołanie się do niego jest łatwiejsze, skuteczniejsze, a bywa że i bardziej efektowne niż tworzenie zupełnie nowego opisu.

Definicje, przykłady, sposób na odróżnienie alegorii od symbolu znajdziesz w edusensownym materiale.

Przykład? Wyobraź sobie, że chcesz opisać następującą sytuację: wchodzisz do klasy, widzisz niezwykle przystojnego chłopaka, albo zjawiskową dziewczynę i natychmiast się w niej/w nim zakochujesz. Nie jest to przelotne zainteresowanie, ale ten stan zauroczenia trwa przez pewien czas i jesteś wobec tego uczucia bezradny Możesz to opisać używając alegorii: „Wchodzę do klasy, rozglądam się i nagle czuję, że moje serce przeszywa strzała wypuszczona przez Kupidyna przelatującego właśnie przez pomieszczenie”. Mimo że słowo miłość, zakochanie nie pada w tej wypowiedzi, dla wszystkich jest jasne, jakiego uczucia doświadcza podmiot wypowiedzi.

Inny przykład. Jeśli powiem Ci, że ranny bohater utworu zobaczył, że zbliża się do niego odrażająca postać, szkielet z kosą w ręku, to na pewno pomyślisz, że bohater umiera. Szkielet z kosą w ręku to alegoria śmierci.

Uogólnijmy. Jeśli w tekście pojawia się jakiś motyw lub zespół motywów, który poza znaczeniem dosłownym, posiada znaczenie dodatkowe, przy czym związek między tymi dwoma znaczeniami jest ustalony, a jego interpretacja jednoznaczna to taką figurę stylistyczną nazywamy alegorią. Aby czytelnik mógł odczytać alegorię musi dysponować określoną wiedzą, posiadać znajomość reguł i konwencji, w ramach których znak alegoryczny jest powtarzalny. Musi wiedzieć, że strzała wystrzelona z łuku Kupidyna oznacza miłość, a kościotrup z kosą śmierć, idąc dalej, osioł to głupek a lis to przebiegły cynik, etc.

Alegorie często stosowano w utworach średniowiecznych, barokowych, oświeceniowych, zwłaszcza w tekstach o charakterze dydaktycznym i moralizatorskim.

O ile alegoria jest jednoznaczna, o tyle symbol jest wieloznaczny, można mu przypisać wiele znaczeń. W zasadzie nigdy nie ujawnia swojego znaczenia, ale je sugeruje. Teoretycznie odbiorca może dopełnić to znaczenie kierując się charakterem symbolu, kontekstem historycznym i kulturowym epoki, w której powstał utwór, wreszcie własnym doświadczeniem.

Przykład. Dzwon. Zgodnie ze „Słownikiem symboli” Władysława Kopalińskiego może symbolizować, m.in.: trwogę, wezwanie, modlitwę, żałobę, ale też radość, wolność, zachętę działania. Co symbolizuje dźwięk dzwonów w „Legendzie o świętym Aleksym”, a co w „Kordianie” Słowackiego? Nie ulega wątpliwości, że w każdym z tych utworów coś innego.

Wraz ze zdobywaniem popularności symbole mogą przemienić się w alegorię. Tak stało się ze słynnym złotym rogiem przywołanym w „Weselu” Wyspiańskiego. Wykorzystany następnie przez Marię Konopnicką w słynnej „Rocie” nabrał jednoznaczności. Gdy dziś powiemy, że polityk zgubił złoty róg, to użyjemy alegorii. Taka wypowiedź mówi o tym, że polityk stracił możliwość wezwania swoich zwolenników do działania.

Sprawdź, czy zapamiętałeś.
Odpowiedz na pytanie!

Która z figur stylistycznych jest wieloznaczna alegoria czy symbol?

Odpowiedź. Symbolowi możemy przypisać wiele znaczeń w zależności od kontekstu,
w którym został użyty, alegoria ma jedno ustalone znaczenie.