Adam Mickiewicz, "Dziady II", opracowanie

Dowiesz się, do jakich romantycznych idei sięgnął Mickiewicz w drugiej części „Dziadów”. Poznasz związki „Dziadów” z dramatem antycznym i szekspirowskim.

W scenerii jak z horroru rozgrywa się akcja II części „Dziadów”. O zmroku, w dzień zaduszny, w kaplicy na cmentarzu, przy pustej trumnie i stołach zastawionych jadłem gromadzą się wieśniacy.
Pod przewodnictwem Guślarza, zgodnie z pradawnym pogańskim zwyczajem, ale w imię Boga będą wywoływać duchy. „Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, co to będzie, co to będzie?” – motyw przewodni śpiewany przez chór złożony z mieszkańców pobliskiej wioski ma zbudować atmosferę pełną grozy, ale też sprzyjającą rozmyślaniom o tym, co w życiu jest dobre i moralne, i o tym, co zasługuje na karę.

Żyjący zbierają się tego wyjątkowego wieczoru, po to, by pomóc umarłym znaleźć spokój po śmierci. Te dusze, które błąkają się między niebem a piekłem dzięki rytuałom, śpiewom, jadłu mogą otrzymać pomoc. Dla żyjących obrzędy są powinnością, ale też przypomnieniem zasad moralnych, którymi powinni kierować się w życiu. Tego dnia świat realny i świat fantastyczny wypełniony duchami, zjawami, marami, upiorami przenikają się i zlewają w jedno. Uroczystościom przewodniczy Guślarz. Wzywa on zjawy kolejno w imię Ojca i Syna, i Ducha, zachęca do wyjawienia przyczyny udręki, pomaga, kiedy to możliwe i po odprawieniu rytuału wygania. Guślarz posiada umiejętności szamana – czarnoksiężnika, ale też księdza i proroka znającego decyzje Boga wobec umarłych. Wszystkie błąkające się dusze przywoływane są poprzez rozpalenie ognia. I tak przy palącej się wiązce konopi przywołane są duchy lekkie. Dwoje dzieci, których jedyną winą i przeszkodą w dostaniu się do nieba jest to, że nie zaznały na ziemi goryczy. Po śmierci zmieniły się w aniołki ze skrzydełkami, bo zgodnie z ludowymi przekonaniami aniołki powinny mieć skrzydła. Dzieciom łatwo jest pomóc, wystarczy poczęstować je ziarnkiem goryczy. Poznanie tego,
co przykre i nieprzyjemne dopełni ich człowieczeństwa i tym samym umożliwi osiągnięcie nieba

Dziedzic pogwałcił ludzkie prawa obojętnością i okrucieństwem. Jego win nie da się naprawić. Będzie cierpiał wiecznie. Nic nie dopełni brakującego człowieczeństwa.

Rozpaleniem ziela i zaklęciami Guślarz przywołuje ducha pośredniego. To zjawiskowo piękna pasterka, która umarła w wieku 19 lat nie zaznając miłości. Płocha dziewczyna wzgardziła uczuciem wielu chłopców, nie odwzajemniła uczuć ani gestów. Za karę jeszcze przez dwa lata czekać będzie na wejście do nieba.

Jakie jest przesłanie? Życie powinno składać zarówno z dobrych, szczęśliwych chwil, jak i z momentów wypełnionych goryczą i cierpieniem, brak troski o innych, obojętność, okrucieństwo ukarane zostaną piekłem. Kara spotka jednak także tych, którzy uciekać będą od spełnienia swoich ludzkich powinności, takich jak miłość. Mickiewicz pisał II część „Dziadów” nieszczęśliwie zakochany w Maryli Wereszczakównie i wielu badaczy interpretuje utwór i wątki miłosne w kontekście wydarzeń biograficznych.

Pianie koguta we wszystkich baśniach symbolizuje koniec czasu cudów, ale też powrót do racjonalnego świata. W „Dziadach”, obrzędy nie zostają jednak zakończone. W kaplicy pojawia się bowiem ktoś. Nie wiadomo: człowiek, mara, zjawa. Nie odpowiada na zaklęcia, formuły, gesty, egzorcyzmy Guślarza tylko patrzy na pasterkę w czerni. W tym momencie atmosfera utworu staje się niezwykła i niepokojąca. I w punkcie kulminacyjnym część II dramatu zostaje zakończona.

Odnajdziemy w drugiej części „Dziadów” mroczną romantyczną ludowość, odwołanie do uczuć a także swobodne przenikanie się elementów sacrum i profanum, świata realnego i fantastycznego, gotycyzmu, czyli odwołań do średniowiecza, służących budowaniu nastroju grozy.

Utwór wykorzystuje zasady konstrukcji dramatów antycznych. Mamy 3 jedności: czasu, miejsca i akcji. Dialog Guślarza i chóru przypomina rozmowę antycznego koryfeusza z chórem. Jak w dramacie antycznym Chór rozpoczyna i kończy utwór. Tak jak Grecy odwoływali się do mitologii, tak Mickiewicz odwołuje się do starodawnych tradycji ludowych, pogańskiego obrzędu dziadów. Podobnie jak w tragediach antycznych wykroczenie przeciwko boskim i naturalnym prawom zostaje ukarane.;

Bez trudu w „Dziadach” dostrzec można inspiracje dramatem szekspirowskim. Druga część dzieła poprzedzona została cytatem z „Hamleta”. Tak jak u Szekspira, w dramacie Mickiewicza dostrzec można dwa samodzielnie funkcjonujące, choć też przenikające się światy: realny i fantastyczny, przepowiednie i czary, problem winy i kary.

Sprawdź, czy zapamiętałeś.
Odpowiedz na pytania:

Odpowiedź: bo w życiu nie zaznały goryczy.

Dlaczego pasterka nie poszła po śmierci do nieba?
Odpowiedź: bo unikała miłości w życiu.

Dlaczego widmo złego Pana czeka piekło na wieki?
Odpowiedź: bo był obojętny i okrutny wobec poddanych.