Adam Mickiewicz, "Dziady III", Prolog

Poznasz streszczenie „Prologu” do trzeciej części dramatu oraz jego interpretację. Dowiesz się jak wielką moc posiada człowiek i co powinien zrobić, aby ją uwolnić.

Trzy cytaty z „Ewangelii św. Mateusza” zapowiadające prześladowania, tortury, a w końcu zbawienie, poprzedzają Prolog III części „Dziadów”. Akcja rozgrywa się na Litwie, w Wilnie przy ulicy Ostrobramskiej, w klasztorze księży bazylianów przerobionym na więzienie.

W celi śpi więzień wsparty na oknie. Obok niego stoi Anioł Stróż i opowiada, jak modlitwy matki więźnia długo chroniły syna przed pokusami i nieszczęściami. W odpowiedzi na te prośby, Bóg wysyłał Anioła, by opiekował się chłopcem.Zdarzało się, że myśli podopiecznego napawały Stróża odrazą, ale nawet wówczas zawsze starał się znaleźć w nich coś dobrego. Za każdą pozytywną myśl, w nagrodę, dusza chłopca niesiona była przez Anioła. Niekiedy, gdy chłopiec spał, Anioł ukazywał mu we śnie piekło, aby przestrzec go przed czynieniem zła. Po tym jak niegodne myśli zaprzątały umysł młodzieńca, Anioł wracał do nieba i unikał jego matki, aby nie martwić jej występkami syna.

Więzień budzi się i rozpoczyna rozważania. Zastanawia się, jak to się dzieje, że po nocy nadchodzi dzień, kto odpowiada za porządek i ład świata. Skąd się biorą sny i dlaczego są takie dziwne. Zgodnie z romantyczną konwencją podważa naukowe wyjaśnienia zagadnień, które mu się nasuwają. Pokpiwa z wyjaśnień astronomów i uczonych. Sen nie może być, jego zdaniem, ani przetworzonym zapisem pamięci, ani tym bardziej dziełem wyobraźni.

Ponownie zapada w drzemkę, a w celi pojawiają się duchy nocne. Podkładają pod głowę więźnia puch i zaczynają śpiewać. Duch „z lewej strony” mówi o tym, że smutna noc w więzieniu kontrastuje z wypełnionym zabawą czasem w mieście. Tam trwa właśnie wesele, gra muzyka, ludzie się bawią. Więzień zapada w głębszy sen. Tymczasem Anioł Stróż opowiada, że Bóg oddał młodzieńca w ręce wroga na prośbę duchów. Teraz w samotności może on przemyśleć swoje życie i swoje cele. Niczym prorok na pustyni może poznać swoje przeznaczenie. Duchy nocne wtórują Aniołowi, chciałyby by więzień spał długo, bo we śnie podpowiedzą mu właściwą drogę postępowania.

Anioł Stróż zapowiada, że wkrótce więzień odzyska wolność. Mężczyzna budzi się ponownie. Zastanawia się, czy tyran pamięta chociaż jeden swój sen i czy rozumie, co on znaczy i przepowiada. Przypomina sobie, że ktoś mu mówił, iż wkrótce będzie wolny. Nie wie jednak skąd ma tę wiadomość, czy mu się przyśniła, czy objawił mu ją Bóg. Zasypia ponownie. Anioły mobilizują się, by pilnować myśli śpiącego. W stanie gotowości znajdują się też duchy „z lewej i prawej strony”. Oto za chwilę rozpocznie się wojna o myśli i duszę więźnia, która przesądzi o całym jego przyszłym życiu.

Więzień ponownie przebudzony nie potrafi wytłumaczyć sobie, skąd to przeczucie, że zostanie uwolniony. Nie cieszy się jednak. Wyjdzie co prawda z budynku-więzienia, ale będzie żył w zniewolonym przez Rosjan kraju. Mężczyzna czuje się poetą - wieszczem, niezrozumianym, samotnym w tłumie obcych ludzi. Czuje, że słowa, poezja, którą tworzy mają moc. Czuje też, że coś w jego poezji zostało jednak „zepsute”, jej siła jest mniejsza.

Wstaje i pisze węglem na kamieniu. Oto umarł Gustaw, a narodził się Konrad. Usypia. Obecny w celi Duch wypowiada słowa pełne wiary w sprawczą moc ludzkiej myśli: „Człowieku gdybyś wiedział, jaka Twoja władza” i dalej mówi:
 „Ludzie! każdy z was mógłby, samotny, więziony,
Myślą i wiarą zwalać i podźwigać trony.”

W „Prologu” znajdziesz wiele elementów charakterystycznych dla romantyzmu:
- wspomniany wcześniej sceptycyzm wobec osiągnięć nauki,
- swobodnie przenikające się światy realny i fantastyczny wypełniony przez anioły, duchy zjawy,
- wiarę w możliwości odkrywania świata poprzez sen, stany na pograniczu świadomości,
- podkreślenie wyjątkowej roli poety w społeczeństwie, wiarę w moc poezji,
a także elementy typowe dla literatury polskiej tej epoki,
- przemianę wewnętrzną bohatera,
- zapowiedź walki o wolność ojczyzny,
- idee mesjanizmu, według którego Polacy byli narodem wybranym, któremu przyszło cierpieć za grzechy innych narodów i odkupić tym cierpieniem winy świata.

Sprawdź, czy zapamiętałeś

Odpowiedz na pytanie.

Dlaczego Anioł i duchy prosiły Boga, by poeta znalazł się w więzieniu?

Odpowiedź: poeta, tak jak prorok na pustyni, może w samotności przemyśleć swoje życie i odkryć przeznaczenie.

"Dziady III", scena 1 znajdziesz tutaj>>