Adam Mickiewicz „Dziady”, co powinieneś zapamiętać

Dowiesz się, jakie romantyczne idee znalazły odzwierciedlenie w „Dziadach”, na czym polegało nowatorstwo tego dramatu na tle literatury polskiej.

Mesjanizm, mistycyzm, afirmację indywidualizmu, odwołania do ludowości odkryjesz w fantastyczno-publicystycznym dramacie Mickiewicza. W sposób karkołomny narodowy wieszcz starał się połączyć w jedno wszystkie najważniejsze idee swojej epoki.

Udało mu się to dzięki nowej romantycznej formule dramatu. Nie ma więc w „Dziadach” jedności miejsca i akcji. Wydarzenia rozgrywają się na cmentarzu, w więzieniu, w salonie, na plebanii. Oddzielone są od siebie miesiącami, a nawet latami. Tak jak płynny jest czas i miejsce, tak niedookreślony jest główny bohater. Nie-wiadomo-kto upiór, kochanek, poeta, bojownik o wolność. Różne wcielenia bohatera łączy, spaja cecha charakteru - bezwstydny narcyzm. Bohater romantyczny Upiór-Gustaw-Konrad darzy siebie uczuciem bezgranicznego uwielbienia, analizuje bez końca swoje stany emocjonalne, po czym dochodzi do wniosku, że równy jest Bogu. Wyczerpany takimi odkryciami na ogół mdleje. Nadzwyczajne, boskie zdolności bohatera romantycznego swój najwyższy wyraz znajdują w słowach. Na słowach się też kończą, nie zmieniają się w czyn. Czy zgrabne formułowanie myśli wystarcza w romantyzmie, aby być hołubionym przez innych?

Mickiewicz zaklina w „Dziadach” rzeczywistość. Dramat zadedykował bohaterom, którzy więzieniem, zesłaniem i życiem zapłacili za opór przeciw Rosjanom. W utworze poruszające historie polskiego heroizmu stanowią jednak tło, dla rozważań o życiu wewnętrznym odrzuconego kochanka, czy ambitnego wierszopisa. Realne tragedie ustępują miejsca rozterkom duchowym poety Konrada, kochanka Gustawa.

Każda z części dzieła ma inną tematykę. Powstała w latach 1823-24 część II to dramat społeczny. Porusza problem winy i kary, ciągłości tradycji. Odwołuje się do zasad ludowej moralności i mądrości. Jest swoistym przewodnikiem, a może raczej poradnikiem jak żyć, by osiągnąć pełnię możliwości, a po śmierci pójść do nieba. „Kto nie zaznał goryczy, miłości, współczucia, ten nigdy nie może być w niebie.” - to przesłanie części II.

Cześć IV „Dziadów” to historia egzaltowanej chorej miłości, kiedy jej obiekt jest tylko o tyle atrakcyjny, o ile jest w stanie wyzwolić w „zakochanym” ekstremalne stany emocjonalne. Miłość romantyczna po polsku. Zgodnie z literackimi wzorcami epoki, Gustaw zakochuje się w zaręczonej dziewczynie, a kiedy ta decyduje się wyjść za innego bogatszego, popełnia samobójstwo. Odwiedza w noc „Dziadów” Księdza i przez trzy godziny wierszem opowiada o tym, jakich to nadzwyczajnych uczuć doświadcza.

Wreszcie część III, pisana przez Mickiewicza po klęsce powstania listopadowego, jest dramatem narodowym. Tu zawarł Mickiewicz idee mesjanistyczne. Scena „Widzenie Księdza Piotra” odzwierciedla je najlepiej. Historia narodu przypomina biblijną historię zbawienia. Tak jak Chrystus został zesłany na świat, by zbawić ludzi, tak i naród ma do zrealizowania zadania. Chrystus został niesłusznie oskarżony i skazany na mękę, śmierć, po czym zmartwychwstał, by dokonać dzieła odkupienia. Naród także po czasach niewoli zostanie wskrzeszony. Cierpienie narodu pozwoli odkupić grzechy innych narodów. Kwestie naprawiania win należy więc zostawić Bogu. Widzenie Księdza Piotra, widzenie Ewy to literackie opisy doświadczeń mistycznych, łączności z Bogiem i poznawania jego zamiarów. W „Dziadach” znajdziesz wiele opisów stanu umysłu na granicy ludzkiej świadomości i modlitewnego uniesienia.

Mickiewicz buduje akcję poszczególnych scen swobodnie umieszczając w planie realnym elementy fantastyczne. W „Dziadach” pojawiają się mary, duchy, upiory, anioły, diabły, mówiące rośliny i owady, Matka Boska i Dzieciątko Jezus. Anioły machają skrzydłami, diabły bodą się rogami, walczą o duszę bohatera. Czytamy także o zaklęciach, modlitwach, pogańskich rytuałach, które bohaterowie chcą przywrócić. Wszystkie te elementy są zgodne z romantyczną konwencją literacką.

Na uwagę zasługuje język i jego odmiany użyte w dramacie. Znajdziemy w „Dziadach” elementy języka potocznego, wyrażenia, zwroty charakterystyczne dla publicystyki, sprawozdań, czy wreszcie stylizacje biblijne w opisach wizji i proroctw. Bardzo precyzyjnie oddaje Mickiewicz stan umysłu swoich bohaterów. Swobodnie, z dużym wyczuciem używa porównań, przenośni, alegorii, anafor, zróżnicowanego rytmu wypowiedzi. Wiele sentencji z utworu weszło na stałe do codziennej polszczyzny. Warto zapamiętać:

Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,/Co to będzie, co to będzie?

Kobieto! Puchu marny! Ty wietrzna istoto!

Samotność mędrców mistrzyni.

Człowieku! Gdybyś wiedział, jaka twoja władza!

Ludzie! Każdy z was mógłby, samotny, więziony/ Myślą i wiarą zwalać i podźwigać trony.

Nasz naród jak lawa,/ Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,/ Lecz wewnętrznego ognia sto latnie wyziębi;/Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.

Sprawdź, czy zapamiętałeś
Odpowiedz na pytanie.
Jaką tematykę porusza Mickiewicz w „Dziadach”?

Odpowiedź: społeczną, miłosną i narodową.