Adam Mickiewicz, "Pan Tadeusz", nauka Sędziego o grzeczności

Dowiesz się, że kiedyś młodzież lepiej umiała się znaleźć w towarzystwie niż w pamiętnym roku 1811. Poznasz zasady dobrego wychowania, zgodnie z którymi bogatym, dobrze urodzonym pannom należy się szczególny szacunek ze strony kawalerów, a także inne, anachroniczne z dzisiejszego punktu widzenia, opinie Sędziego Soplicy.

Jeśli uważasz, że mając 17 lat, nędzne pochodzenie, niewielkie pieniądze mógłbyś usiąść podczas kolacji obok Sędziego, jesteś w błędzie. Świat przedstawiony w „Panu Tadeuszu” to świat, w którym miejsce wyznaczają człowiekowi wiek, urodzenie i pieniądze.

Podczas kolacji Tadeusz, który właśnie wrócił ze stolicy, gdzie z miernym skutkiem próbował się czegoś nauczyć, zostaje posadzony pomiędzy bogatymi pannami, córkami Podkomorzego. Zamiast zabawiać sąsiadki opowieściami i nakładać im na talerze, co niechybnie świadczyłoby o jego starannym stołecznym wychowaniu, młodzieniec zaniedbuje te powinności. Daje tym samym pretekst swojemu stryjowi, Sędziemu do wygłoszenia mowy o grzeczności.

Otóż zdaniem Sędziego, dzisiejsza młodzież może i ma więcej wiedzy książkowej (cha cha cha, Tadeusz?) niż poprzednie pokolenie za to zupełnie nie wie, jak się grzecznie zachować. Za czasów Sędziego młodzi ludzie zdobywali wykształcenie i obycie nie w szkołach, a na dworach pańskich. Sam Sędzia (a wszyscy wiedzą, że jego maniery są bez zarzutu) przez wiele lat terminował u ojca Podkomorzego. Na tym dworze nauczył się wszystkiego i do dzisiaj co wieczór modli się za swojego mentora Podkomorzego w podzięce za to wychowanie.

A czegóż to nauczył się Sędzia, zapytacie?

Otóż Sędzia dowiedział się, że trzeba być grzecznym wobec każdego. Każdemu jednak inna grzeczność się należy. Inaczej trzeba traktować osoby, które przewyższają nas w hierarchii społecznej, inaczej braci szlachtę, inaczej wreszcie służbę czy chłopów. Inne reguły obowiązują wobec żony, a inne wobec dziecka.
Kiedyś młodzież szczegółowo uczyła się historii powiatu. Sędzia nie mówi, z jakich źródeł, ale domyślać się można, że przekaz ustny miał rolę kluczową. Otóż kiedyś młodzież uczyła się historii powiatu, po to by wiedzieć o szlachcie mieszkającej w okolicy jak najwięcej. Uczono się historii najbliższej okolicy i historii ludzi, po to, by w czasie rozmowy znajomością faktów podkreślić swój szacunek do rozmówcy. Wiedząc o tym, każdy szlachcic dbał o swoją reputacje i dobrze się zachowywał. Dzisiaj zaś nikt nie jest zainteresowany historią rodu, tradycją, co zdaniem Sędziego, jest błędem. Każdy interesuje się jedynie tym, czy człowiek jest urzędnikiem i pełni ważne funkcje. Tylko szlachcic na urzędzie może liczyć na szacunek.

W czasie swojej nauki na pańskim dworze, Sędzia nauczył się także ważyć swoje miejsce wśród innych. Co należy brać pod uwagę? Otóż zapamiętaj Czytelniku, szczególny i największy szacunek należy się osobom starszym, drugim kryterium jest urodzenie.

Jeśli masz w klasie powtarzających rok potomków królów, książąt, osoby legitymujące się herbem, a sam go nie posiadasz, nie pchaj się do klasy pierwszy. Czekaj, aż wejdą godniejsi od Ciebie i dopiero wtedy zajmij swoje miejsce. Inne mniej ważne kryteria to cnoty i obyczaje, w tym szczególnie hołdowanie tradycji.

Przestrzeganie dawnych zwyczajów, jest zdaniem Sędziego, fundamentem ładu na świecie, a próba zmiany, pogwałceniem harmonii. Wyrazem grzeczności i dobrego wychowania jest także sposób, z jakim młodzi nieżonaci mężczyźni odnoszą się do panien na wydaniu. Na szczególny szacunek zasługują dziewczęta, które pochodzą z zacnego domu, bogate, którym fortuna nie szczędzi swych łask, a ten dostatek materialny uzupełniają wrodzone wdzięki i przymioty (nie wiadomo czy duszy, czy ciała). Taka grzeczność jest najlepszą drogą do miłości i kojarzenia cytat „sojuszy domów”. ;

Sędzia ma ochotę kontynuować swój wywód, ale niestety, będący wyżej w hierarchii Podkomorzy, postanawia wypowiedzieć swoją kwestię i Sędziemu nie pozostaje nic innego, jak zamilknąć natychmiast i wsłuchiwać się z pełnym szacunku wyrazem twarzy w mądrości płynące z ust dostojnego gościa.

Sprawdź, czy zapamiętałeś
Odpowiedz na pytanie.

Dlaczego Sędzia przerywa swój wywód, kiedy zaczyna mówić Podkomorzy?
Odpowiedź.
Sędzia jest grzeczny i wie, że jak mówią godniejsi, to on powinien milczeć.

Na szczęście mamy wiek XXI, jeśli chciałbyś otrzymać więcej informacji na temat tego fragmentu utworu, nie wahaj się przesłać nam pytania e-mailem. Odpowiemy Ci natychmiast, dla nas jesteś królem :)