Adam Mickiewicz, "Świteź"

Poznasz treść utworu i jego interpretację. Dowiesz się, jakie środki stylistyczne zostały użyte przez autora w tekście, co to jest ballada.

Mickiewicz opowiada mrożącą krew w żyłach historię. Niczym wytrawny scenarzysta horrorów buduje nastrój grozy. Przerażające nocne głosy dobiegające znad jeziora w puszczy, ginący w odmętach wody śmiałkowie, którzy chcą poznać tajemnicę, wojna, pożar, ludzie odcinający sobie głowy toporem, makabryczna historia pełnej wdzięku topielicy wyłowionej z jeziora Świteź, wywołujące natychmiastową śmierć zioła i wiele innych atrakcji przedstawia poeta w 48 strofach, 192 wersach ballady.

Jeśli kiedykolwiek będziesz w okolicach Nowogródka, koniecznie zajedź nad jezioro Świteź w puszczy – zachęca narrator ballady. Miejsce jest urokliwe i niezwykłe. Najlepiej wybrać się nad Świteź nocą, kiedy gładka tafla jeziora odbija gwiazdy i księżyc. Podróżny odnosi wówczas wrażenie, że znalazł się wśród gwiazd na niebie, „w otchłani błękitu”. Na nocną wyprawę mogą pozwolić sobie tylko najodważniejsi. W miejscu tym, nocą dzieje się bowiem coś dziwnego i przerażającego. Jakby Świteź nawiedzał Szatan i jakieś stwory. Starzy ludzie powiadają, że w nocy nad jeziorem słychać miejski gwar, wrzaski, dzwony, chrzęst zbroi. Nad taflą wody unosi się ogień i dym. Po czym wszystko się uspokaja, ucisza. Wyłowić można tylko delikatny dźwięk, jakby szept, słowa modlitwy. Miejscowi różnie tłumaczą to, co dzieje się nocą nad Świtezią. Jak jest naprawdę, nikt nie wie, bo nikt nie ma odwagi sprawdzić.

Dziedzic, pan na Płużynach zaintrygowany i nieco zaniepokojony sytuacją postanawia odkryć przyczynę nocnych hałasów w okolicach jeziora i przygotowuje wyprawę. Za radą narratora zanim ekspedycja wypłynie, każe odprawić nabożeństwo i wraz z innymi śmiałkami modli się żarliwie o opiekę. Łodzie odbijają od brzegu. Ludzie zarzucają sieci i co wyławiają po chwili? Nie straszydło, nie potwora, ale piękną kobietę o jasnej skórze, koralowych ustach i długich białych włosach. Przerażeni rzucają się do ucieczki. Kobieta jednak uspokaja ich. Przypomina, że co prawda każdego śmiałka, który odważył się zakłócić spokój Świtezi, dotychczas spotykała śmierć, ale tym razem będzie inaczej, ponieważ wyprawę prowadzi potomek panów jeziora i poprzedziły ją modlitwy. Pusta ciekawość nie zostanie tym razem ukarana. Dziewczyna opowiada historię okolicy. Była córką księcia Tuhana, za czasów którego w tym miejscu było kwitnące, tętniące życiem miasto. Jego mieszkańcy byli szczęścili do czasu najazdu na Litwę cara Rusi. Władca Litwy Mendog poprosił księcia Tuhana o pomoc w obronie zagrożonej stolicy. 5 tysięcy rycerzy pod wodzą księcia gotowych było ruszyć z odsieczą. Wstrzymywała ich jednak obawa o losy pozostawionych w grodzie kobiet i dzieci. Gdy Tuhan podzielił się tą troską z córką, ta uspokoiła go mówiąc, że przecież zostawia miasto pod opieką Boga, a ten obroni jego mieszkańców. Tuhan wyruszył na pomoc stolicy. Tej samej nocy na miasto napada horda wrogów. Obudzeni starcy, kobiety i dzieci wolą zginąć niż poddać się Rusinom. Postanawiają podpalić miasto. Wzywają, by wszyscy zabili się toporem. Zrozpaczona córka Tuhana prosi o pomoc Boga. Nie chce by miasto poddało się wrogom, ale nie może pozwolić też, by ludzie chcąc uniknąć hańby odbierali sobie życie i tym samym skazali się na wieczne potępienie. Modlitwa zostaje wysłuchana. Miasto zostaje zamienione w jezioro, a jego mieszkańcy w zioła. Barbarzyńcy rycerze wroga zrywają kwiaty, wiją z nich wianki i przyozdabiają swoje szyszaki. Skutek jest tragiczny. Po dotknięciu ziela natychmiast chorują a nawet umierają. Dziewczyna skończyła swoją powieść i rzuciła się w odmęty jeziora.

„Świteź” to typowy przykład ballady.Utwór łączy elementy epickie w lirycznymi. Zawiera opisy dramatycznych, tajemniczych i zagadkowych momentów, mówi o niezwykłych wydarzeniach, odwołuje się do ludowych wierzeń legend i postaci historycznych (Mendog, Tuhan). Fabuła jest raczej naszkicowana niż szczegółowo rozwinięta.

Utwór dzieli się na trzy części. W pierwszej narrator zachęca do wyprawy nad Świteź i opowiada o tym wyjątkowym miejscu. Druga część mówi o przygotowaniach do odkrycia tajemnicy jeziora. Trzecia to opowieść wyłowionej dziewczyny. Utwór zbudowany jest z cztero-wersowych strof. Zastosowano rymy dokładne, żeńskie. Mickiewicz staranne dobrał i z umiarem stosował środki stylistyczne. W Świtezi znajdziemy epitety, np. „żałośne modły”, porównania (jak szyba lodu), przenośnie (Świteź tam jasne rozprzestrzenia łona), wykrzykniki (ura! Gwałtu!), pytania retoryczne (co to ma znaczyć?).

Sprawdź, czy zapamiętałeś
Podaj trzy cechy romantyczne, które pojawiały się w „Świtezi”

Odpowiedź:

1.„Świteź” to ballada, jeden z ulubionych romantycznych gatunków,

2. odwołuje się do wątków legendarnych i postaci historycznych,

3. afirmuje ludową moralność, poprzez zestawienia pojęcia hańby i honoru, ukaranie najeźdźców, wiarę w boską opiekę,

4.pojawia się gotycyzm; w utworze zbudowany został nastrój pełen mroku, wydarzenia rozgrywają się w nocy, pojawiają się duchy, mary, zjawy,

5. świat realny i fantastyczny przenikają się wzajemnie,

6. przyroda pojmowana jest w sposób romantyczny, wspiera dobrych, uczciwych ludzi, jest narzędziem kary dla występnych,

7. poeta lepiej rozumie świat (dobre rady narratora, by odprawić nabożeństwo przed wyprawą).