"Bogurodzica"

Dowiesz się, dlaczego powinieneś znać „Bogurodzicę”, jak prosić, żeby zostać wysłuchanym. Poznasz terminy: apostrofa, hymn, dogmat, archaizm.

"Bogurodzica" to modlitwa, prośba o dobre, pobożne życie i raj po śmierci. Modlitwę do Chrystusa zanosi grupa osób, zbiorowy podmiot liryczny za pośrednictwem Maryi powołując się na Jana Chrzciciela.Najstarsza dwu zwrotkowa część idealnie oddaje myśl średniowiecza na wzór scholastycznego, filozoficznego traktatu. Próbuje pogodzić prawdy wiary z prawami rozumu. 

Pierwsza zwrotka zaczyna się od apostrofy, wezwania do Matki Boga, dziewicy, Maryi wielbionej przez Boga. Podmiot liryczny prosi o pozyskanie przychylności Chrystusa. Zwrotkę kończy grecki zwrot „Panie zmiłuj się”. Druga część kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa. Podmiot liryczny zwraca się o to, by przez wzgląd na Jana Chrzciciela, Chrystus usłyszał prośby ludzi i spełnił je. A jakież to prośby? Dostatnie, szczęśliwe lub pobożne życie, a po nim pobyt w raju. Zwrotkę kończy pokorne „Panie zmiłuj się”.Mamy więc w tekście 2 znane w średniowieczu dogmaty maryjne (dogmaty, czyli prawdy ogłoszone przez Kościół, niepodlegające dyskusji): Maryja jest dziewicą, Maryja urodziła Boga. W pieśni pojawiają się 4 osoby: Maryja, Bóg, Chrystus, Jan Chrzciciel. To liczba symboliczna, często eksponowana w średniowiecznej sztuce, odnosząca się do 4 cnót: męstwa, sprawiedliwości, umiarkowania i roztropności. Autor wykazał się znajomością nauki Kościoła i konwencji literackiej epoki. Utwór jest kunsztownie zbudowany. Tekst w wersach został rozłożony na równoległe odcinki o podobnej liczbie sylab. Stosowane są rymy wewnętrzne i końcowe.

„Bogurodzica” uchodzi za najstarszą polską pieśń religijną. Zgodnie z tendencjami epoki autor jest anonimowy, utwór nie ma też tytułu. Używana nazwa to pierwsze słowo tekstu. Przyjmuje się, że dwie pierwsze zwrotki zostały stworzone w XI, XII lub XIII wieku. Utwór jest niezrozumiały dla współczesnego czytelnika. Sprawiają to archaizmy, czyli elementy językowe, które nie są już używane w polszczyźnie. W Bogurodzicy jest ich tyle, że bez wątpienia zasługuje na miano zabytku języka polskiego. Znajdziemy tu:
- archaizmy leksykalne, czyli nieużywane już wyrazy: zbożny, przebyt, zwolena, dziela, gospodzin, jąż
- archaizmy fleksyjne, czyli starszą odmianę wyrazów : zyszczy, spuści, Bogurodzica, dziewica, Maryja (w funkcji wołacza)
- archaizmy fonetyczne, czyli starszą wymowę wyrazów: Krzciciela, sławiena
- archaizm słowotwórczy: bożyc
- archaizmy składniowe, czyli dawny szyk wyrazów: Bogiem sławiena.

„Bogurodzica” była śpiewana. Podniosły, apostroficzny (wezwania), pochwalny charakter wypowiedzi pozwala zaklasyfikować utwór jako hymn. Jan Długosz odnotował w swojej Kronice, że rycerstwo polskie odśpiewało „Bogurodzicę” podczas bitwy pod Grunwaldem w roku 1410 r., bitwy, która przyniosła zwycięstwo nad Zakonem Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli Krzyżakami. Śpiewana była także podczas innych bitew XV-wiecznych, podczas koronacji Władysława III i w czasie bitwy pod Warną. Pierwszy zapis utworu pochodzi z roku 1407. Do dwóch pierwszych zwrotek dopisywane były kolejne. W sumie do początku XVI wieku powstały 22 zwrotki „Bogurodzicy”.