Ignacy Krasicki, "Bajki"

Poznasz teksty trzech bajek Krasickiego: "Dwa żółwie", "Woły krnąbrne", "Ptaszki w klatce" oraz ich interpretację. Poznasz definicję bajki.

Bajka to jeden z popularniejszych gatunków literackich w oświeceniu. Jej moralizatorski charakter idealnie nadaje się do realizacji oświeceniowych celów w zakresie dydaktyki i kształtowania postaw obywatelskich oraz oddaje krytyczny stosunek epoki do zastanej rzeczywistości. Bohaterami bajek są ludzie, zwierzęta lub przedmioty, uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru, zwłaszcza przywary. Każda bajka zawiera prawdę, która podawana jest czytelnikowi w postaci puenty na końcu utworu, rzadziej na początku, czasami morał jest tylko sugerowany. Bajki napisane przez Ignacego Krasickiego to mistrzostwo świata. Autor w kilku wersach buduje wyrazistą sytuację, postaci, stawia problem i formułuje naukę z przedstawionej historii.

Przeczytaj trzy bajki epigramatycznych i ich interpretacje.

Dwa Żółwie
Nie żałując sił własnych i ciężkiej fatygi,
Dwa żółwie pod zakładem poszły na wyścigi,
Nim połowę do mety drogi ubieżeli,
Spektatorowie poszli, sędziowie zasnęli.
Więc rzekła im jaskółka: lepiej się pogodzić,
Pierwej, niżeli biegać, nauczcie się chodzić

Bohaterami bajki są dwa żółwie, zwierzęta, które kojarzą się m.in. z powolnością. W naszej bajce żółwie zakładają się o to, który z nich wygra wyścig i ruszają w zawody. Zgodnie z przewidywaniami mimo ogromnego wysiłku, nie poruszają się jednak szybko. Zanim pokonały połowę dystansu, znudzeni obserwatorzy odchodzą a sędziowie zasypiają. Do refleksji zachęca gady jaskółka, która radzi im pogodzić się i potrenować chodzenie, zanim będę się ścigać następnym razem. Jaki jest morał tej bajki? Współzawodnictwo jest interesujące wtedy, gdy zawodnicy reprezentują przynajmniej przyzwoity poziom w danej dyscyplinie. Jeśli nie jesteś w czymś dobry to nie licz, że zainteresujesz innych swoimi osiągnięciami.

Woły krnąbrne
Miłe złego początki, lecz koniec żałośny.
Nie chciały w jarzmie chodzić woły podczas wiosny,
W jesieni nie woziły zboża do stodoły;
W zimie chleba nie stało, zjadł gospodarz woły.

W czasach, kiedy Ignacy Krasicki pisał bajki, woły wykorzystywane były na wsi, jako zwierzęta pociągowe. Używano je do prac rolniczych. W opowiedzianej historii woły nie chcą wiosną pracować w polu. Nie chcą też zwozić zboża z pola jesienią. Początkowo są zadowolone, że uniknęły ciężkiej pracy, na końcu jednak okazuje się, że gospodarz przyciśnięty głodem z powodu opieszałości zwierząt, nie ma innego wyjścia i zjada je. Bajka ma głęboki morał o charakterze społecznym. W gospodarstwie, jak w państwie, każdy ma do wykonania swoje zadania. Jeśli jedna grupa nie wywiązuje się z nich, to mimo iż początkowo ułatwi sobie życie, koniec będzie tragiczny, najpierw dla tej grupy, potem dla innych. Po zjedzeniu wołów, gospodarz musi sam wykonać prace polowe i nie ma już kogo zjeść następnej zimy. „Woły krnąbrne” to bajka przestroga zarówno dla stanów pracujących chłopów, rzemieślników, jak i rządzących, szlachty.

Ptaszki w klatce
Czegoż płaczesz? staremu mówił czyżyk młody,
Masz teraz lepsze w klatce, niż w polu wygody;
Tyś w niej zrodzon, rzekł stary, przeto ci wybaczę;
Jam był wolny, dziś w klatce, i dla tego płaczę.

W bajce przytoczony jest dialog pomiędzy dwoma ptaszkami. Młodszy z nich wykluł się z jaja w klatce. Nie rozumie więc skarg i płaczu starszego ptaka. Dziwi się, że można tęsknić za życiem w polu, kiedy w klatce warunki są lepsze. Starszy ptak wyjaśnia mu, że nie znając życia na wolności, może nie doceniać jego walorów. Jeśli zaś ktoś był najpierw wolny, a potem trafił do klatki, będzie tęsknił za wolnością. Bajka ma przewrotny morał. Sytuacja młodszego czyżyka zniewolonego od pierwszych dni, wydaje się bardziej tragiczna niż sytuacja starszego, który poznając obie sytuacje może ocenić właściwie walory ich obu. W Oświeceniu utwór odczytywano alegorycznie, tzn. w postaciach ptaszków widziano dwa pokolenia Polaków, urodzonych przed pierwszym rozbiorem Polski i po nim.

Przytoczone utwory to bajki epigramatyczne. Mają 4-6 wersów, przedstawiają proste sytuacje, na tle których prezentowane są kontrastowe postawy i zachowania ludzkie. Te bajki napisane zostały 13 -zgłoskowcem, ze średniówką (czyli stałym przedziałem intonacyjno – składniowym) po 7 sylabie. Autor używał rymów sąsiadujących, półtorazgłoskowych, dokładnych.

Krasicki z powodzeniem pisał też nieco dłuższe bajki narracyjne. Walorem obu form jest prostota języka i jego lapidarność, czyli umiejętność zawarcia w kilku słowach obszernej, ale precyzyjnej treści. Ważnym elementem bajek jest też humor, który w przypadku tych utworów wzmacnia ich perswazyjność, czyli siłę przekonywania.

Sprawdź, czy zapamiętałeś i odpowiedz na pytanie.

Który z podanych niżej elementów nie jest charakterystyczny dla bajki:
- morał/ puenta, postaci zwierząt, humor, lapidarność, szczegółowa analiza przeżyć wewnętrznych bohatera

Odpowiedź: szczegółowa analiza przeżyć bohatera nie występuję w bajkach.