O imieniu Konrad

Przedstawienie "Dziadów", 1901

Jednym z najbardziej dramatycznych momentów "Dziadów cz. III" jest chwila, w której główny bohater po przejściu wewnętrznej metamorfozy zmienia swe imię. Zmianę tę potwierdza zapisując węglem na ścianie po łacinie:

«Bogu Najlepszemu, Największemu. Gustaw zmarł 1823 1 listopada. — Tu narodził się Konrad 1823 1 listopada»

Pod tym imieniem wcześniej działał także inny mickiewiczowski bohater, patriota, mściciel, Konrad Wallenrod. Profesor Zdzisław Kępiński sądził, że nazywając swego bohatera takim nie innym imieniem, poeta sięgnął do tradycji alchemicznej i filozofii hermetycznej. Imię Konrad - Conradus może być bowiem anagramowo przekształcone jako Con-rad'us (Con-radius). Człon "radius" po łacinie, którą Mickiewicz znał perfekcyjnie, oznacza "promień", z członem "con" można je tłumaczyć jako "współ-promień". Słowo "Konrad" oznaczałoby człowieka współpromienistego.

Skądinąd wiadomo, że Adama Mickiewicza łączyły bliskie relacje i przyjaźń z członkami Towarzystwa Przyjaciół Pożytecznej Zabawy "Promieniści" założonego w maju 1820 roku przez studentów Uniwersytetu Wileńskiego. Wielu z nich za działalność w studenckich organizacjach zostało uwięzionych i skazanych przez władze carskie, o czym m.in. opowiadają "Dziady".