Pochodzenie i kariera faceta w polszczyźnie

A. Modigliani, Portret mężczyzny

Słowo "facet" używane w języku potocznym czas największej popularności wydaje się mieć już za sobą. W XX i na początku XXI wieku wyraz używany był w sytuacjach nieformalnych jako synonim "mężczyzny". Skąd w wziął się w polszczyźnie?

"Facet" wywodzi się z łaciny, gdzie "facetus" znaczył tyle co dworski, elegancki, a także ucieszny i dowcipny. W wieku XIX słowa używano w odniesieniu do śmiesznej postaci literackiej, by z czasem stosować je wobec osób istniejących w świecie realnym. Przez całe to stulecie słowo zachowało jednak pewne pobłażliwe, lekceważące znaczenie. W wydanej pod koniec XIX wieku "Lalce" Bolesława Prusa można przeczytać:;

"— Pokłócili się w tańcu — ciągnął elegant błyskając mu brzytwą przed oczyma — i proszę sobie wyobrazić, że jeden chcąc kopnąć drugiego w wystawę — uderzył damę!… Zrobił się hałas… pojedynek… Mnie naturalnie wybrano na sekundanta i właśnie byłem dziś w kłopocie, bom miał tylko jeden pistolet, kiedy przed półgodziną przychodzi do mnie obrażający i mówi, że nie głupi strzelać się i że obrażony — może mu oddać, byle tylko raz… Główkę na prawo,s'il vous plait… No wie pan, byłem tak oburzony (przed pół godziną), że porwałem faceta za galeryjkę, kolanem w antresolę i — won! za drzwi. Z takim błaznem strzelać się nie podobna,n'est–ce pas?… Teraz na lewo,s'il vous plait."

Takie pogardliwe znaczenie odnotował jeszcze wydany w połowie XX wieku "Słownik języka polskiego pod redakcją" Witolda Doroszewskiego definiując "faceta" jako żartobliwe określenie młodego mężczyzny, niekoniecznie już eleganckiego i dworskiego. W XXI wieku "potoczny facet" zmierza w kierunku lamusa, powoli oddając pole "gościowi".