O pochodzeniu pani, kobiety i żony

Giacomo Grosso, "Kobieta", 1895

Najstarsza polska nazwa określająca osoby płci żeńskiej to żona. Wyraz pochodzi od greckiego genos (pochodzenie) i łacińskiego gyn (ród). Z tym znaczeniem związane są polskie słowa: rodzić, rodzice, rodzina, rodzicielka. W XIV wieku znaczenie słowa żona zostało zawężone do kobieta zamężna (czyli matka rodziny).

W wieku XV Polacy używali trzech nazw: niewiasta, białogłowa i pani. Niewiasta, czyli ta, o której na początku niewiele wiadomo, pierwotnie oznaczała żonę syna. Nazwa białogłowa, wywodziła się od białego czepka, który zakładały na głowę mężatki. Wraz z rozwojem kultury dworskiej w polszczyźnie pojawiło się słowo pani. Panią tytułowano żonę władcy, potem także żony wyższych dostojników, kobiety należące do wyższych warstw społecznych, z czasem utrwaliło się jako forma grzecznościowa. W XVII wieku arystokratki określano zapożyczonym z francuskiego wyrazem dama.

Słowo kobieta pojawiło się w XVI wieku. Etymolodzy wywodzą je od od słowa kob, czyli chlew, koryto. Kobieta w pierwotnym znaczeniu, to ta, która służy przy korycie, zajmuje się chlewem. Wyraz miał pejoratywne znaczenie i uchodził za obelgę. W neutralnym znaczeniu słowa zaczęto używać dopiero pod koniec XVIII wieku.

Badacze niepogodzeni z takim wyjaśnieniem pochodzenia wyrazu kobieta, poszukują uzasadnienia dla innych możliwości. Niektórzy etymolodzy wywodzą wyraz z języka germańskiego: od staroniemieckiego kebse lub gabette. Słowem gambetta określano małżonkę, towarzyszkę łoża, natomiast wyrazem kebse — nałożnicę, konkubinę. Są i tacy, którzy uważają, że wyraz kobieta pochodzi od Kopfweiss, czyli białogłowa, bądź od kave, czyli z fińskiego matka, czy prasłowiańskiego kob- veta — w znaczeniu wieszczka, wróżka.