Romantyzm - dla serc tkliwych i umysłu badającego naturę i ducha wieków

C.D. Friedrich, Ruiny

W średniowieczu słowo „romanus” przeciwstawiano wyrażeniu „lingua romana” tj. łacina. „Romanus” oznaczało język ludowy, taki który powstał z pomieszania łaciny i języków germańskich lub galijskich. Utwór napisany w jednym z takich „barbarzyńskich” języków to „romance”, „romans”, "romant” lub „romanca”. W XV wieku w jednym z rękopisów poświęconych niezwykłym przygodom pewnego zacnego rycerza pojawił się przymiotnik „romanticus”.

W XVII i XVIII wieku Anglicy zachwycający się dzikimi zaułkami swych ogromnych ogrodów używali słowa „romantic” jako określenie krajobrazu jakby przeniesionego z opisu jakiegoś romansu, z jednej strony budzącego niepokój i dziwne przeczucia, z drugiej zachwycającego tajemniczym pięknem przyrody nieskalanej ludzką interwencją. W Polsce epitetem „romantic” określała ogród Izabela ks. Czartoryska nadając słowu odpowiednią elegancję i rangę.

W połowie XVIII wieku szwajcarski filolog, Jahann Jakob Bretinger był łaskaw zauważyć w literaturze pewne sposoby opisywania świata, które „dzięki odpowiedniemu doborowi określeń są piękniejsze od innych i prawdziwie romantyczne”, czyli opisujące niezwykłe, a nawet fantastyczne zdarzenia.

Polski myśliciel i poeta, Kazimierz Brodziński w rozprawie „O klasyczności i romantyczności” wydanej w roku 1818 pisał: „Wszystko, co z przeszłości niewinność, swobodę, zapał złotych, patriarchalnych, rycerskich wieków przypomina, gdzie zapał, nie rachuba w czynach, prostota, nie sztuka w piękności się maluje, sprawia na nas romantyczne wrażenie, którego cechą jest miły smutek, jak mgła, towarzyszka jesieni, bo tylko uczucia wspomnień i tęsknoty obudzić może. Piękności romantyczne są wyłącznie dla serc tkliwych i dla umysłu naturę i ducha wieków badającego. Kto nie śledząc ducha narodu, jego religii i nie chcący się postawić na jego ziemi, będzie chciał sądzić o jego poezji według gustu z wychowania przyjętego, według sztuki poezji klasycznej, nie znajdzie nigdy klucza do jej tajemnic, wszystkie piękności będą mu obce, prostota płaskością, obrazy dzikie, porównania niesforne i myśli niezrozumiałe” . 

Romantyczne idee najpiękniej i do tego wierszem wyłożył po polsku Adam Mickiewicz w balladzie „Romantyczność”.